Rèn Luyện Tư Duy Tích Cực – Phần 3: Ngừng So Sánh Bản Thân Và Ghen Tị Với Người Khác

So sánh bản thân là thói quen thường ngày của con người. Nếu để ý, bạn sẽ nhận thấy mình thường xuyên đem bản thân ra so sánh với người khác, so sánh từ hình thức, phong thái, đến suy nghĩ, nhận thức. So sánh để thấy mình tốt đẹp hơn người, và so sánh cũng để thấy mình thua kém hơn người. Tương tự với so sánh, ghen tị cũng là bản tính thông thường của con người, không có ai có thể khẳng định rằng mình chưa từng đố kỵ, so đo với người khác. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của mạng xã hội như Facebook, Instagram…, ta dường như so sánh bản thân nhiều hơn, thường xuyên hơn, và khó kiểm soát hơn. Nhiều nghiên cứu tâm lý học gần đây đã chỉ ra rằng việc sử dụng mạng xã hội thường xuyên khiến con người trở nên tiêu cực và khắt khe hơn với bản thân. Nếu như ngày xưa, phải đợi đến những buổi họp lớp, hội trường, đám cưới… mọi người mới có dịp gặp nhau để tâm sự thì bây giờ, ai cũng có thể dễ dàng cập nhật cuộc sống của bạn bè trên mạng xã hội. Thông tin về những chuyến đi du lịch nước ngoài, lễ cưới, sinh con đầu lòng, thăng chức, du học.. liên tục được chia sẻ, khiến ta khó có thể ngừng so sánh bản thân và ghen tị vớ người khác. Có câu, “Comparison is the losing battle” (so sánh là một cuộc chiến bại), ý nói dù bạn có là ai, dù cho có thành công, hạnh phúc đến mức nào, bạn sẽ luôn tìm ra điều để “dìm” mình xuống mỗi khi so sánh với người khác. So sánh chỉ khiến ta cảm thấy thất vọng về bản thân, thấy xã hội tiêu cực đầy rẫy bất công, thấy ai ai cũng may mắn hơn mình.
Nói chuyện với hầu hết những đứa bạn hồi nhỏ của tôi, tôi nhận thấy ba mẹ ít so sánh mình với “con nhà người ta” hơn hẳn mọi bố mẹ khác, hoặc có so sánh thì tôi cũng không để vào đầu. Tôi còn nhớ hồi học cấp 1, khi cả lũ còn thò lò mũi xanh, đánh vật với “a, bờ, cờ” thì một người bạn gái cùng tuổi trong xóm tôi đã biết đi chợ, dọn nhà, nấu ăn cho cả chục người lớn (nhà bạn kinh doanh và mướn nhiều người làm công). Thế là tôi thường xuyên “được” đem ra so sánh với bạn ấy. Bao nhiêu lần tôi không để ý việc nhà, nấu cơm vụng, hay nhặt nhầm rau là từng ấy lần tôi nghe chuyện sáng nay ở chợ bạn ấy mặc cả mua được món gì, trưa hôm trước bạn ấy quét sân gọn ra sao, rồi tối qua bạn ấy nấu cho nhà món gì. Ban đầu tôi cũng thấy hơi tủi thân. Một lần tình cờ, khi tôi sang người bạn này chơi, mẹ bạn chỉ ngay vào tôi và nói rằng: “Đấy! Con phải học tập bạn Chi học hành nghiêm túc, chăm chỉ” và quay sang tôi bảo: “Con T. nhà cô học hành cứ vớ va vớ vẩn, đầu óc toàn để đi đâu”. Đấy là lúc mà tôi nhận ra rằng mọi so sánh đều là khập khiễng, bạn phải làm việc nhà nhiều thì lấy đâu ra thời gian mà học, còn tôi phải đi học nhiều thì lấy đâu tâm trí để vào việc nhà, nhất là khi tuổi còn nhỏ như vậy! Từ đó, mọi so sánh người lớn áp đặt dường như đều “miễn nhiễm” với tôi.
Tuy nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng có nhận thức sớm như vậy. Đa phần trẻ đều cảm thấy thiếu tự tin, mặc cảm, ghen tức khi bị đem ra so sánh với bạn mình. Nếu bậc phụ huynh nào tình cờ đọc được blog này và còn đang nghĩ rằng việc so sánh con mình với “con nhà người ta” có thể “giúp” con tiến bộ hơn, tôi xin khẳng định với các bố, các mẹ là so sánh không bao giờ là hình thức giáo dục tích cực. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng những gì phương pháp “con nhà người ta” gây ra cho tâm lý của trẻ có thể đeo đẳng đến tận thời kỳ trưởng thành, tạo nên thói quen luôn đem bản thân ra so sánh với người khác. Thói quen này có ảnh hưởng tiêu cực và rất khó để thay đổi, kể cả khi đã có can thiệp tâm lý. Vì vậy, nếu muốn con trưởng thành là người vui vẻ, hạnh phúc, tự tin, cần ngừng so sánh con ngay từ hôm nay.

Dường như càng trưởng thành, con người càng so sánh nhiều hơn và khắt khe hơn với bản thân. Khi không còn bị người lớn áp đặt ganh đua, tự mình lại bắt đầu đem bản thân đi so đo với người khác — và đó là điều đáng sợ nhất! Nhiều năm trước, tôi chợt nhận ra mình không hoàn toàn “miễn nhiễm” với so sánh và ghen tị như thời còn nhỏ. Rất nhiều lần, tôi bắt gặp mình đang nhen nhóm cảm giác đố kỵ với thành công của người khác, đặc biệt đối với những mục tiêu mà chúng tôi cùng hướng tới. Mặc cho lý trí chỉ cho tôi hiểu rằng thành công luôn đến với những người xứng đáng, thâm tâm tôi thường xuyên đặt câu hỏi về khả năng của mình và tự trách bản thân thiếu “may mắn”. Cùng lúc đó, một số người lại âm thầm lấy tôi ra để so sánh, có người bạn từng tâm sự rất thật với tôi rằng nhìn vào thành công của tôi, bạn cảm thấy tiêu cực khi nghĩ về mình. Điều này làm tôi không khỏi suy nghĩ: Điều gì khiến chúng ta không ngừng so sánh và ghen tị lẫn nhau?

Vài năm gần đây, tôi để tâm nhiều hơn đến cách tôi đón nhận thành công của người khác và cách tôi nói về thành công của mình. Tôi nhận ra rằng so sánh là hai chiều, bạn bắt đầu so sánh bản thân khi nhận được cập nhật tích cực từ người khác (thường là người bạn luôn dõi theo và so sánh với) và người khác cũng bắt đầu ghen tị với bạn khi bạn “khoe” thành tích của mình (dù là vô tình hay hữu ý). Do vậy, tôi cảm thấy nếu cả hai bên đều ý thức được hành động của mình và hạn chế làm tổn thương người khác, chúng ta có thể ngăn chặn mầm mống của so sánh, ghen tị, và soi mói tiếp tục lây lan. Đây là quá trình mà tôi vẫn phải nhắc bản thân rèn luyện hàng ngày, hàng giờ để thanh lọc tâm hồn. Dù còn nhiều điều phải thay đổi, tôi nhận ra những điểm sau đây thực sự hữu ích để giúp tôi ngừng so sánh và bắt đầu sống:

1. Hiểu rằng mọi so sánh đều là khập khiễng
Có vô vàn yếu tố tạo nên sự thành công của mỗi người, không ai giống ai, và không thành công nào đến chỉ nhờ vào may mắn. Hầu hết mọi người chỉ chia sẻ thành quả của mình mà ít khi kể lại những khó khăn, vất vả, hy sinh đã phải bỏ ra để đạt được thành quả cuối cùng. Vì vậy, đem bản thân ra so sánh khi chưa biết hết thông tin về người khác là bất công cho chính mình. Vâng, tôi biết, tôi biết, có những người sinh ra trong hoàn cảnh tốt hơn phần đông người khác và vì thế, có thể với tay cướp lấy những cơ hội mà người khác phải phơi nắng dầm mưa, bầm dập ganh đua mới có được. Vâng, tôi cũng hiểu đó là bất công xã hội. Nhưng bạn ơi, nếu ta cứ tập trung vào những điều tiêu cực mà mình khó có thể thay đổi được thì sớm hay muộn, ta cũng sẽ cúi đầu theo những bất công đó. Ta sẽ ngừng cố gắng, ngừng vươn lên, sẽ tự thuyết phục bản thân phải chấp nhận hạn chế của mình, sẽ không bao giờ dám mơ những giấc mơ lớn. Vì vậy, hãy hiểu rằng mọi so sánh đều chỉ có tính tương đối, hãy đặt toàn bộ nguồn năng lượng tích cực vào bản thân mình để hướng đến cuộc sống mà ta hằng mong ước.
Trước khi tôi viết blog này và bắt đầu cởi mở hơn về những vất vả, khó khăn, và thất bại tôi đã trải qua trên hành trình của mình, nhiều người từng nghĩ rằng tôi đang sống một cuộc sống trên mây. Tôi còn nhớ khi bài viết đầu tiên của tôi về việc học ở Mỹ được đăng cách đây 2 năm, nhiều bạn học và người quen lâu năm không liên lạc bất chợt gửi tin nhắn cho tôi. Họ nói rằng nếu không nhờ bài viết, họ sẽ không bao giờ hiểu được tôi đã trầy trật như thế nào để được đi học và xoay xở cuộc sống ở một đất nước xa lạ, họ từng nghĩ tôi là đứa may mắn nhất, sung sướng nhất. Tôi đã khóc khi đọc những tin nhắn này, bởi vì trong những ngày tháng khó khăn nhất, tôi từng phát ghen với những người bạn mình được ở gần bố mẹ, có gia đình và công việc ổn định, sống cuộc sống dù bộn bề nhưng ít căng thẳng, áp lực. Bạn thấy đấy… Mọi so sánh đều là khập khiễng.

2. Suy nghĩ thấu đáo khi sử dụng mạng xã hội
Như tôi đã viết, mạng xã hội là khởi nguồn của những đố kỵ, soi mói, khiến ta khó kiểm soát được luồng suy nghĩ tiêu cực và không ngừng so sánh bản thân với người khác. Để rèn luyện tư duy tích cực, tôi nghĩ ta nên bắt đầu suy nghĩ thấu đáo hơn khi sử dụng mạng xã hội.
Thứ nhất, khi đọc được thông tin cập nhật từ người khác, hãy hiểu rằng đó chỉ là một phần cuộc sống của họ. Bên cạnh một bộ phận nhỏ những người “sống ảo” thì phần đông mọi người thường chỉ đưa lên mạng những khoảnh khắc vui vẻ nhất, những bộ quần áo đẹp nhất, những trạng thái tốt nhất… của mình. Vì vậy, bạn không làm gì phải bỏ tâm trí vào so sánh cuộc sống của mình với họ. Nếu bạn nhận thấy mình thường xuyên so sánh và cảm thấy khó chịu khi đọc cập nhật về người khác (có thể là những người “sống ảo”, xem bản thân là trung tâm của vũ trụ, hoặc luôn tiêu cực), bạn có thể ngừng kết bạn (unfriend) hoặc ngừng theo dõi (unfollow) để tạm thời làm dịu tư tưởng của mình. Thay vào đó, hãy theo dõi những người bạn tốt và những trang mạng xã hội tích cực (như The Present Writer – Facebook page) để đọc những điều truyền cảm hứng cho bạn mỗi ngày.
Thứ hai, vì so sánh và ghen tị là từ cả hai phía, hãy cân nhắc trước khi đưa cập nhật của mình lên mạng xã hội, hãy đặt mình ở phía người đọc và nghĩ xem chia sẻ của mình khiến người khác cảm thấy như thế nào. Chỉ một vài năm trước đây thôi, tôi từng đăng vô tội vạ những điều tôi nghĩ mọi người nên biết về tôi, ví dụ như hơn 100 tấm ảnh – 3 albums cho một chuyến đi du lịch nước ngoài, những dòng tranh luận phô trương kiến thức một cách không đáng, hay phóng đại những thành công nho nhỏ của mình… Tôi không lấy gì làm tự hào về điều này – những gì tôi “khoe” trên mạng xã hội không những đã bóp méo hình ảnh về cuộc sống thật của tôi, mà còn khiến người khác có cái để so sánh, để suy nghĩ tiêu cực về bản thân. Ngày nay, tôi chỉ chọn đăng những điều thật nhất về cuộc sống hàng ngày của mình, chỉ chọn cập nhật những cột mốc thành công (mà tôi cho là) có ý nghĩa nhất, và ngừng hẳn những chỉ trích, than vãn vô nghĩa. Tôi khuyến khích bạn thử thực hiện những thay đổi này, bắt đầu bằng việc đánh giá lại những chia sẻ của mình trong quá khứ và “thanh tẩy” trang mạng xã hội của mình. Không chỉ bạn trong tương lai, mà những người quen của bạn sẽ cảm ơn về điều này.

3. Trân trọng những giá trị của mình
Trong bài viết đầu tiên về Tư duy tích cực, tôi đã khẳng định rằng việc trân trọng những giá trị bản thân và biết ơn những gì mình có (gratitude) là phương pháp hiệu quả nhất để rèn luyện tư duy tích cực. Trong trường hợp này cũng vậy, nếu bạn biết trân trọng những giá trị vốn có của mình, bạn có thể tự kéo bản thân ra khỏi hố đen tiêu cực của việc so sánh bản thân và ghen tị với người khác. Gratitude Journaling là phương pháp rất tốt để hàng ngày nhắc bản thân quay lại với hiện tại, biết ơn với những gì mình có, và tập trung nguồn năng lượng tích cực vào cá nhân mình. Thiền cũng là một cách để giúp ta bình tâm hơn. Mỗi khi bạn cảm thấy mình đang bắt đầu nhen nhóm lòng ghen tị với người khác, hãy hít một hơi thật sâu để nhận vào nguồn năng lượng tích cực từ vũ trụ, và thở ra một hơi dài để đào thải đi những luồng suy nghĩ tiêu cực.
Quan trọng hơn cả, hãy yêu bản thân nhiều hơn! Lớn lên dưới nền văn hoá Á Châu, tôi hiểu rằng yêu bản thân dễ bị quy chụp là ích kỷ, cá nhân – đặc biệt đối với phụ nữ, những người “đáng ra” phải đặt gia đình trên hết, phải tay năm tay mười làm cho người khác, phải lăn xả vào hy sinh tất cả. Nhưng yêu bản thân (self-love) là một trong những điều tuyệt vời nhất con người có thể làm cho chính mình. Nếu bạn không yêu, chăm sóc, và tôn trọng bản thân, bạn sẽ không thấy hạnh phúc khi chăm sóc người khác, và những người bạn hy sinh cho cũng sẽ không hiểu được hết sự hy sinh của bạn. Do vậy, nhất là đối với các bạn nữ, tôi khuyên bạn nên dành nhiều thời gian cho mình, làm tất cả những điều bạn thích làm (không chỉ những điều bạn nên làm), và thường xuyên nghĩ đến những giá trị tốt đẹp của bản thân. Đối với tôi, yêu bản thân có nghĩa là dành 10 phút mỗi tối mát-xa mặt sau một ngày làm việc mệt mỏi, có nghĩa là một ngày trong tuần không làm gì cả chỉ đọc sách, uống trà, hay cũng có nghĩa là hàng ngày nói với bản thân một điều tuyệt nhất mình đã làm. Mỗi người có thể có định nghĩa và cách yêu bản thân khác nhau. Nhưng điều cốt lõi là đừng bao giờ ngại thể hiện tình yêu với bản thân và luôn luôn trân trọng những giá trị tốt đẹp của mình.
Như một giáo sư của tôi từng nói, khi ta bắt đầu ngừng so sánh, ta bắt đầu biết đến tự do. Tôi và bạn, hãy cùng ngừng so sánh bản thân ngay hôm nay để bắt đầu sống. Tôi tin rằng: The best is yet to come, for me, for you, and for everyone.

Be Present,